پس از گذشت هفت ماه از قدرتگیری طالبان در افغانستان، خبرنگاران در این کشور میگویند که رسانهها به شدت زیر خودسانسوری و سقوط اطلاعاتی مواجه هستند. به باور آنان، اکنون رسانهها بیشتر از آنکه یک منبع اطلاعاتی باشند، یک دستگاه تبلیغاتی برای طالبان شدهاند.
جاوید یوسفی، نام مستعار یکی از خبرنگاران افغانستان است که سالها میشود با رسانههای مختلف کار کرده است و اکنون نیز در یکی از تلویزیونهای افغانستان وظیفه دارد. او میگوید که با چنین وضعیتی امیدوار نیست رسانهها دیگر بتوانند منبع خبری برای مردم و جهان باشند.
جاوید گفت: «در زمان جمهوریت نیز گاهی در نشر خبرها پیامهای گونهگونی دریافت میکردیم و در مواردی از ما خواسته میشد تا گزارش را نشر نکنیم. اما پس از مشوره با مدیران و همکاران توافق میکردیم تا گزارش را نشر کنیم، اما حالا نه کسی جرأت مشوره را دارد و نه هم جرأت نشر خبری را که استخبارات طالبان نشر آنرا ممنوع اعلام کند.»
این عضو جامعه رسانهای افغانستان که سالها با رسانههای مختلف کار کرده است به این باور است که با چنین رویکردی و با فشارهای استخبارات طالبان، رسانهها از بخش گزارشدهی آزاد بیرون شده و به دستگاه تبلیغاتی طالبان مبدل شدهاند.
در همین حال، یک زن معترض که به تازهگی از زندان طالبان آزاد شده است و اجازه مصاحبه به هیچ رسانهی را ندارد، به شرط فاش نشدن ناماش به آماج میگوید که طالبان پس از بازداشت زنان معترض به دنبال «خبرنگارانی اند که اعتراضهای آنان را جهانی و نشر کردهاند.» این زن معترض میگوید یکی از شرایط آزادی از زندان طالبان معرفی خبرنگاران ارتباطی با آنان (زنان معترض) بود.
او گفت: «پس از بازداشت و وحشیگری نیروهای طالبان که تاکنون نیز حتا فکرش برایم وحشتناک شده است. یکی از آنان آمد و گفت اگر میخواهی از این زندان زودتر آزاد شوی باید یکی از خبرنگاران را که تظاهرات شما را پوشش میداد و موضوع شما را جهانی میکرد برای ما معرفی کنی و بعد از بیرون شدن از اینجا، دیگر با هیچ رسانهای صحبت نکنی.»
به باور او، طالبان پس از بازداشت گروهی از زنان معترض به دنبال خبرنگاران رسانههای مشخص تصویری و چاپی بهویژه آنعده از رسانههای که در نشر تظاهرات زنان نقش کلیدی داشتند، هستند.
این در حالیست که با آمدن مجدد طالبان بر سر قدرت، تمام قوانین افغانستان از جمله قوانین و مقرراتی که برای نظاممند ساختن رسانهها و نشر اطلاعات تصویب شده بود به حالت تعلیق قرار گرفته است و از هفت ماه به این سو، رسانههای افغانستان در خلای قوانین فعالیت دارند.
با این حال، سیپیجی (CPJ) کمیتهی جهانی حمایت از خبرنگاران، در گزارشهای مختلفی طی چند ماه گذشته گفته است که چشمانداز کار رسانهای که دستآورد بزرگ بیست ساله در افغانستان بود، در معرض خطر قرار گرفته است.
به گفتهی کمیته جهانی حمایت از خبرنگاران، طالبان خبرنگاران افغانستان و خانوادههای آنان را تهدید، بازداشت و شکنجه میکنند.
در تازهترین مورد، خانه ملی خبرنگاران افغانستان در یک نظر سنجی اعلام کرده است که در هفت ماه اخیر از میان ۴۷۵ رسانهی فعال افغانستان بیش از ۱۸۰ رسانه غیرفعال شدهاند.
مریم رسولی، نام مستعار یکتن از گزارشگران داخلی است که حدود سه سال میشود بهعنوان گزارشگر انجام وظیفه میکند، اما او میگوید که محدودیتهای وضع شده از سوی طالبان گاهی رسم بردهداری را نمایان میکند و نمیگذارد که چیزی که را بخواهی نشر کنی. به گفتهی او، این در حقیقت به معنی بردهگی است و معنی آزادی چنین نیست.
بانو مریم افزود: «طالبان از دوربین من بهاندازهی یک بمب منفجر ناشده ترس دارند. ترس طالبان را هنگامی حس کردم که برای گزارشدهی از تظاهرات زنان به شهرنو رفتم، اما وقتی با دریافت چندین تماس مکرر از دفتر متوجه شدم که شبکهی در نهایت زیر فشار استخبارات طالبان قرار دارد. وقتی دوباره مدیر تماس گرفت و گفت برگرد گفتم ویدیو و عکس گرفتم، گفت دیگر نیاز نیست و نشر نمیتوانیم، خود را به زحمت نکنید.»
با باور بانو مریم، طالبان از چهار زن که در خیابان ظاهر میشوند، ترس بیشتر از آنانی دارند که در کوهها با آنان میجنگند. او گفت: «ما هیچ گاهی نمیتوانیم یک کلمه بر خلاف طالبان نشر کنیم، برای هر کلمهی که خلاف آنان استفاده شود ساعتها باید در زندان و یا در پاسخگویی آنان قرار بگیریم. ما باید تبلیغات خوب و چیزیهای که طالبان را خوب نمایش بدهد نشر کنیم، ما دیگر آزاد نیستم و بیشتر از آنکه یک خبرنگار و شبکهی اطلاع رسانی باشیم؛ یک شبکهی تبلیغاتی و در نهایت زیر فشار سانسور هستیم.»
در همین حال، دو تن از خبرنگاران که از بهر کمک با رسانههای غیروابسته به طالبان به مدت ۴۰ روز و دیگری شان به مدت ۱۵ روز در بند طالبان بودند میگویند که حتا در این مدت زمان اجازه دسترسی به یک وکیل مدافع را نیز نداشتهاند.
آنان در گفتوگو با آماج تأیید کردهاند که به جرم اینکه گاهی برخی از ویدیوهای را که شبکههای زیر سانسور در افغانستان نشر نمیکردند، به شبکههای که نشراتشان از بیرون بود دادهبودند، به همین دلیل یکی شان ۴۰ روز و دیگری شان ۱۵ روز را در زندان طالبان گذراندهاند.
آنان از رفتار بد طالبان در مقابل رسانهها و شکنجه آنان، شکایت دارند و میگویند که بازداشتهای خود رسانهی طالبان برابر با محکمههای صحرایی است.
با این وجود، انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان و مرکز خبرنگاران افغانستان با نشر یک گزارش مشترک گفتهاند که خشونت علیه خبرنگاران در زیر حاکمیت طالبان دو برابر شده است.
در این گزارش که دیروز (چهارشنبه، ۲۵ حوت) نشر شد، آمده است که در دورهی حاکمیت طالبان فضای کاری برای خبرنگاران و رسانههای آزاد محدود شده و فضای بیپیشینهی «ترس و سانسور» چیره شده است.
این نهادها به مناسب روز ملی خبرنگار، اعلام کردند که در سال جاری، دستکم ۱۱۷ مورد خشونت علیه خبرنگاران و اقدام علیه رسانهها را ثبت کردهاند.
بر بنیاد این گزارش، بیشتر از ۴۰ درصد رسانهها، بهشمول رادیوها، تلویزیونها، نشریههای چاپی و ویبسایتهای خبری که در مجموع ۵۷۸ رسانه میشوند، به دلیل مشکلهای اقتصادی و محدودیتهای کاری بسته شدهاند.
این در حالیست که طالبان همواره خشونت بر عیله خبرنگاران را رد کرده و گفتهاند که آنان میتوانند در چارچوب شریعت به فعالیتهای خویش ادامه بدهند.