هشت ماه می‌شود که رشته‌ی قدرت در افغانستان در دست طالبان است. نظام جمهوریت با فرار اشرف غنی سقوط کرد و سیاستگران و شخصیت‌های مطرح در حکومت پیشین، به هرگوشه دنیا پراگنده شدند. از همان آغاز سقوط نظام تا این دم یک قصه به تکرار گفته شد و آن این‌که با آمدن بهار، جنگ در مقابل طالبان در افغانستان دوباره آغاز خواهد شد.
جنگ‌های چریکی در پنجشیر و اندراب ظاهرأ به دردسری برای طالبان تبدیل شده و حتی آنان از گزینه انتقال جنگ‌جو با استفاده از چرخ‌بال کار گرفته‌اند. اما بسیاری‌ها در مورد پایگاه سنتی افراد ضد طالبان و چهرههای که از آن‌ها به‌عنوان «مردان قدرت‌مند شمال» نام برده می‌شد، می‌پرسند که کجا اند و مصروف چه کاری اند؟
مارشال عبدالرشید دوستم، عطا محمد نور و محمد محقق از «مردان قدرت‌مندی» اند که در چند دهه‌‌ی اخیر در تحولات افغانستان به‌ویژه شمال، نقش داشته‌اند.
مارشال دوستم کجاست و چه برنامه دارد؟
مارشال عبدالرشید دوستم که در انقره مقیم است، ظاهرأ به دلیل رابطه نزدیک ترکیه با طالبان و موجودیت طالبان اُزبیک‌تبار در پایگاه سنتی‌اش هنوز آماده‌ی نقش‌آفرینی جدی نشده و حتی هیچ سخنی هم در مورد برنامه‌اش برای افغانستان نداشته است.
اما احسان نیرو، سخن‌گوی مارشال دوستم به آماج از شروع مبارزات نظامی در صورت عدم دست‌یابی به یک توافق سیاسی با طالبان خبر داده است. اما به نظر می‌رسد طالبان آماده هیچ‌گونه تعامل به‌ویژه با مارشالی که خاطره خوشی از «دشت لیلی» ندارند، نیستند.
اما منابع نزدیک به مارشال دوستم که نمی‌خواهند از آن‌ها نام برده شود به آماج می‌گویند که عبدالرشید دوستم مجبوریت‌هایی دارد که مشکل به نظر می‌رسد بتواند نقش در برابر طالبان به‌ویژه از دید نظامی ایفا کند.
حامیان سنتی مارشال و کشورهای تُرک‌تبار نیز دیگر آماده حمایت از او نیستند. ترکیه خود با طالبان رابطه نزدیک ایجاد کرده و تا سرحد به‌رسمیت شناختن شان پیش رفته و اُزبیکستان نیز قول دوستی با طالبان داده است.
این منابع می‌گویند که جنگ بدون حمایت نظامی و مالی دشوار است، از سوی دیگر افرادی‌که هم‌سو با مارشال بودند، امروز از ترس طالبان هیچ کاری هم برای هم‌تبار شان انجام داده نمی‌توانند، بنأ منتظر باید بود و دید که آیا مارشال زندگی در انزوا را انتخاب و یا گزینه دیگر نیز برای انتخاب خواهد داشت.
اما یک منبع دیگر نزدیک به مارشال به آماج میگوید که او روزانه چند ساعتی را در گل خانه زیبای خودش در شهر انقره سپری نموده و گاه‌گاهی نیز دیدارهایی با برخی چهرههای سیاسی در محل بودوباش‌اش دارد. این منبع می‌افزاید که آقای دوستم در صدد ایجاد یک گروه نظامی برای مبارزات بهاری در افغانستان در صورت عدم به کرسی‌نشستن خواست‌هایش از راه سیاسی است.
این منبع اضافه میکند که مارشال دوستم به.دنبال ایجاد گروهی از جنگ‌جویان اُزبیک‌تبار مهاجر در ایران است. اما یک منبع آگاه از ایران به آماج میگوید که چنین موضوعی دقیق نیست و تهران به هیچ عنوان اجازه چنین کاری را نمی‌دهد، زیرا ایران به‌دنبال دشمنی با طالبان نمی‌باشد.
عطا محمد نور کجاست و چه میکند؟
عطا محمد نور سیاست‌گر شناخته شده‌ی شمال که پیش از سقوط جمهوریت از او به‌عنوان «امپراتور شمال» نام برده می‌شد در امارت متحده‌ی عربی به‌سر می‌برد.
آقای نور با حضور سیاسی و نظامی‌اش بیست سال گذشته‌اش در بلخ، به ولایت‌های مختلف سرمایه‌گذاری کرده و چهره‌هایی را در محور خودش جمع کرده بود، چهرههای سیاسی، اقتصادی و نظامی که دامنه آن تا فاریاب و بغلان می‌رسید.
منابع نزدیک به عطا محمد نور می‌گویند او اکنون روزانه با چهرههای سیاسی در کشور مختلف ملاقات میکند، اما آن‌ها می‌گویند که آقای نور رفته رفته به این نتیجه رسیده که تعامل سیاسی با طالبان ممکن نیست و باید روی گزینه‌های بدیل نیز فکر کرد.
این منابع می‌گویند که با آن‌که محدودیت فعالیت سیاسی بیرون از جغرافیا هنوز پابرجاست و حتی نزدیک‌ترین کشورهای حامی مقاومت ضد طالبان زیر فرماندهی احمد شاه مسعود آماده حمایت نیستند، اما آقای نور گروپ‌های چریکی را در حال سازماندهی در سراسر افغانستان است.
این منابع می‌گویند که آقای نور چریک‌های شورای عالی مقاومت را با امکانات شخصی‌اش در ولایت‌های سرپل، سمنگان، پروان، بغلان، کابل، فاریاب، کندز جوزجان، بلخ، بامیان، غور، بادغیسو پنجشیر تجهیز کرده و این روند در سراسر افغانستان ادامه خواهد یافت.
محمد محقق کجاست و چه میکند؟
نزدیکان محمد محقق از حضور او در ایران و ترکیه خبر می‌دهند و می‌گویند که او اکنون مصروف هیچ نوع مبارزه‌ای در مقابل طالبان نبوده و با احتیاط قضایا را نظاره میکند. این منابع می‌گویند که محمد محقق با توجه به نزدیکی ایران و ترکیه با طالبان نمی‌خواهد مشکلی برایش پیش شود. محمد محقق خود نیز در گفتوگو با آماج‌نیوز میگوید که فعلن برنامه‌ی برای جنگ با طالبان ندارد. او گفته: «فعلن برنامه‌ی مذاکره دارم، نه جنگ.»
با این همه، افراد نزدیک به این سیاستگران شمال به آماج می‌گویند که در نهایت آنان خاموش نخواهند ماند و از هر وسیله ممکن برای رسیدن به اهداف خود استفاده خواهند کرد.
احسان نیرو، سخن‌گوی مارشال دوستم در گفتوگو با آماج اظهار داشت که خواست آنان در مبارزات سیاسی به‌دست آوردن چند کرسی در دولت طالبان نیست. او تأکید میکند که آنان به‌دنبال ایجاد یک حکومت فراگیر هستند و در قدم اول می‌خواهند این خواست شان را از راه دیپلوماسی برآورده کنند. آقای نیرو با بیان این‌که آن‌ها آماده هردو میدان مبارزه سیاسی و مبارزه نظامی هستند گفت: «برخورد خشن و افراطیت هنوز هم ادامه دراد. عدم تخصص عدم توازن اقشار و اقوام افغانستان در قدرت و ده‌ها مورد دیگر نشان می‌دهد که حکومت طالبان مشکل‌های زیادی دارد. اولن ما امیداوریم که بحث ما به جنگ نکشد اگر به جنگ کشید نیز ما افراد متخصص در جنگ داریم که می‌فهمند جنگ را از کجا و چه‌گونه آغاز کنند. هرکس که حق به‌جانب باشد مردم هم حمایت می‌کنند، دنیا هم حمایت میکند و به نتیجه مثبت هم خواهد رسید.»
این‌که طالبان این‌بار برخلاف دور قبل، نفوذ بیش‌تری در سمت شمال، خصوصأ در میان تُرک‌تباران افغانستان دارند، موضوع دیگری است که کار را برای چهرههای سیاسی شمال دشوارتر می‌سازد.
اما احسان نیرو بدین بارو است که طالبان نسبت به دور قبلی ضعیف‌تر اند و نفوذ طالبان در میان اُزبیک‌های شمال نیز هیچ چیزی به قدرت آنان نه افزوده است. او گفت: «ما فکر می‌کنیم که طالبان از دور قبلی ضعیف‌تر اند. دلیل‌اش هم این است که در دور قبل اسامه بن لادن، ملا عمر و شخصیت‌های تاثیرگذار دیگر بودند که این گروه را رهبری و حمایت می‌‌کردند. ولی کسانی‌که امروز در رأس طالبان قرار دارند از تجربه کافی برخوردار نیستند. این‌که آنان چه‌گونه پیروز شدند همه می‌دانند که ارتباط می‌گیرد به یک توطیه بزرگ.»
منبع دیگر نزدیک به عطا محمد نور بدین باور است که عدم پذیرفته‌شدن گروه طالبان از سوی کشورهای جهان نتیجه تلاش جمعی سیاستگران تاثیرگذار کشور از جمله نور است. او تأکید دارد که آقای نور با وجود این‌که در افغانستان حضور ندارد، اما در عرصه مبارزات مدنی از گروه‌های مدنی در داخل افغانستان حمایت و آن‌ها را حمایت میکند.
این منبع با اشاره به عدم حمایت هیچ کشوری از مبارزات سیاسی آقای نور گفت: «جنگ کار ساده‌ای نیست و هزینه هنگفتی دارد و از این‌رو جنگ در افغانستان بدون حمایت یک قدرت خارجی ممکن نیست و آقای نور بنا با درک همین موضوع نمی‌خواهد وارد جنگ نظامی فرسایشی با طالبان شود.»
اما آقای احسان نیرو، وجود انگیزه مبارزه را مهم‌ترین عنصر در جنگ با طالبان می‌داند. آقای نیرو در رابطه به چه‌گونگی شکل‌گیری یک مبارزه مفید در مقابل طالبان بدون حمایت کشورهای خارجی گفت: «وقتی شما انگیزه مبارزه را داشته باشید حمایت دیگران زیاد مهم نیست. امروز عدم به‌رسمیت شناخته‌شدن طالبان از سوی دنیا به معنای نارضایتی کشورهای دنیا از این گروه است. ما در این هفت ماه گذشته با کشورهای دنیا در ارتباط بودیم که اکثریت شان تشویش خود شان را مبنی به قدرت رسیدن یک گروه کوچک در افغانستان ابراز کرده‌اند.»
یک فرد نزدیک به محمد محقق نیز میگوید که مرگ از زندگی در انزوا بهتر است، به باور او به‌زودی دیدگاه کشورها در مورد طالبان متفاوت خواهد شد و این زمینه را برای فعالیت بیش‌تر آقای محقق در درون افغانستان مساعد خواهد ساخت.
حمید الله سروری، دانش آموخته‌ی سیاست در کشور ترکیه بدین باور است که چهرههای قدرت‌مند سیاسی شمال آخرین امتحان خود را در محضر تاریخ می‌دهند. او میگوید اگر این‌بار این سران سیاسی نتوانند هیچ‌کاری در مقابل طالبان بکنند. تاریخ آن‌ها را به‌حیث رهبران سیاسی که در حقیقت هیچ قدرتی نداشتند قضاوت خواهد کرد. در حین زمان آقای سروری تأکید دارد که این سران سیاسی روابط نزدیکی با قدرت‌های منطقه دارند و بدون حمایت یک قدرت خارجی نمی‌توانند هیچ مبارزه‌ای را رهبری کنند.
در نهایت به نظر می‌رسد طالبان به هیچ‌گونه تعامل با این چهره‌ها آماده نیستند و یکه‌تاز میدان در شمال رخش پیروزی می‌رانند. اما این‌که «چهرههای قدرت‌مند شمال» کاری کرده می‌توانند یا خیر، گذشت زمان پاسخ خواهد داد.
