طالبان در تلاطم چنبره قومی؛ آیا جدال فاریاب «آتش زیر خاکستر» است؟

حدود دو هفته پیش مخدوم عالم، ارشدترین فرمانده‌ی اوزبیک‌تبار طالبان به‌دستور رهبری طالبان بازداشت شد.

برای نخستین‌‌بار خبر بازداشت او را نقیب‌الله فایق، والی فاریاب در حکومت پیشین هم‌گانی کرد.

به گفته‌ی فایق، مخدوم عالم به هدايت ملا فاضل، معاون وزارت دفاع طالبان در شهر مزارشريف بازداشت شده بود.

والی پیشین فاریاب از عالم هم‌چون جنگ‌جوی باتجربه و ناترس یاد کرده و گفته بود که فرماندهی اكثر جنگ‌ها به‌دست او بود و طالبان پيروزی‌های را كه در فارياب، سرپل و جوزجان به‌دست آورده بودند، از بركت همين آدم بود.

بازداشت فرمانده‌ی مشهور اوزبیک‌تبار خشم هواداران فاریابی‌اش را برانگیخت.

به دنبال بازداشت این فرمانده اوزبیک‌تبار طالبان؛ دکان‌ها در میمنه بسته شد، مردم به جاده‌ها برآمدند و شهر حالت نظامی به خود گرفت. شماری هواداران این فرمانده اوزبیک‌تبار طالبان خیمه اعتراضی در میمنه برپا کردند‌ و گفتند که تا هنگام رهایی او، به خانه‌های شان برنخواهند گشت. طالبان پشتون‌تبار از سوی طالبان اوزبیک‌تبار در میمنه خلع سلاح شدند و در نهایت همان روز میمنه در کنترول طالبان اوزبیک‌تبار درآمد.

با این حال، امرالله صالح، معاون رییس‌جمهور فراری کشور اعتراض میمنه را «قیام مردمی» نام داد و تبریک گفت و عبدالطیف پدرام، رهبر حزب کنگره‌ی ملی در واکنش به اعتراضات فاریاب گفت که طالبان غیرپشتون باید بر ضد انحصارطلبی طالبان پشتون قیام کنند.

طالبان اما در واکنش به بازداشت مخدوم عالم گفته‌اند که او در پیوند به آدم‌ربایی بازداشت شده‌‌است‌.

این فرمانده‌ی طالبان هنوز در بند است، طالبان می‌گویند مخدوم عالم به کابل منتقل شده است. اما نزدیکان مخدوم عالم به آماج می‌گویند که او در کابل در خانه‌ی عبدالسلام حنفی معاون رییس‌الوزرا است.

شماری اما بازداشت او را پاک‌سازی قومی عنوان داده و می‌‌گویند که طالبان به دنبال تصفیه‌ی قومی اند.

با آن‌که کابینه‌ی طالبان تک‌قومی و بدون زنان است، اما طالبان بعد از حادثه‌ی فاریاب تلاش دارند تا نشان دهند که حکومت شان قومی نیست.

در آخرین اظهارات ملا یعقوب مجاهد، وزیر دفاع طالبان و مفتی حکیم، رییس کمیسیون تصفیه صفوف طالبان افغانستان را خانه‌ی مشترک همه اقوام دانسته و از نبود تبعیض سخن زده‌اند.

مولوی محمد یعقوب مجاهد، وزیر دفاع طالبان در سفر‌های اخیرش به ولایت‌های افغانستان گفته است که نزد‌ آنان هیچ تفاوتی بین‌ قوم‌ها نیست.

وزیر دفاع طالبان در سفری به بدخشان گفت که «نزد ما هیچ تفاوتی بین کندهاری، بدخشانی، ننگرهاری و فاریابی وجود ندارد.»

او در این سفر افزود که به هیچ‌کس اجازه نمی‌دهیم که بین افغان‌ها تفرقه ایجاد کنند.

ملا یعقوب مجاهد، در سفری به جوزجان نیز گفته است که زمان آن رسیده تا همه قوم‌ها باهم زیر یک چتر برای آبادانی و شکوفایی کشور تلاش کنند. ‏او از بازداشت مخدوم عالم دفاع کرد و گفت که در دادگاه ثابت می‌شود که او بی‌گناه است یا نه و تأکید کرد که او یک «متهم است، مجرم نیست.»

آقای مجاهد ام‌روز در میان شماری از فرماندهان ارشد طالبان در فاریاب در سخن‌رانی‌اش گفت: «تظاهرات برای چی بود؟ در اعتراض به این‌که چرا مخدوم عالم زندانی شده است. محکمه امارت اسلامی حق دارد که زندانی کند، اگر اثبات شود، هیچ‌کس حق مخالفت با آن ندارد.» او هشدار داد که هرکس مخالفت کند به «امارت اسلامی خیانت» می‌کند.

او افزود: «اگر مخدوم عالم، مظلوم یا بی‌گناه باشد، حمایتش می‌کنیم و اگر مجرم باشد، خودم مجازاتش می‌کنم، مطرح نیست که این فرد پشتون، اوزبیک یا تاجیک است.»

مفتی لطف‌الله حکیمی، رییس کمیسیون تصفیه صفوف طالبان نیز گفته که وقت آن گذشت که کسی بگوید افغان نیستم؛ خراسانی هستم.

رییس کمیسیون تصفیه صفوف طالبان تأکید کرده که هیچ‌ تفاوت میان پشتون، اوزبیک، هزاره و تاجیک وجود ندارد و نباید به‌خاطر خوش ساختن کفار گفته شود که افغان نیستم و به افغانیت توهین شود.

با این همه کشورهای هم‌سایه‌، قدرت‌های منطقه‌یی و فرامنطقه‌یی و سیاست‌گران داخلی بار‌ها برای ایجاد حکومت همه‌شمول با حضور همه اقوام در افغانستان تأکید کرده‌اند. اما طالبان حکومت شان را فراگیر می‌دانند.

امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه‌ی طالبان پس از برگشت از ناروی، گفت که جامعه‌ی جهانی از ایجاد حکومت همه‌شمول در افغانستان تاکنون تعریف مشخصی را ارائه نکرده است.

امیر خان متقی هرچند حکومت کنونی را همه شمول می‌داند، اما می‌گوید که حکومت طالبان تلاش کرده است تا حکومتی که قابل قناعت همه مردم باشد، ایجاد گردد.

‏ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان اما می‌گوید که بازگشت مقام‌های حکومت قبلی به‌نام حکومت همه‌شمول در صحنه سیاسی امکان ندارد.

این سخنان طالبان در حالی مطرح می‌شود که پس به‌قدرت رسیدن طالبان، آنان بیش‌ترین افراد وابسته به خود به‌ویژه «قوم پشتون» را در کابینه جا داده‌اند و حکومت را همه‌شمول می‌دانند.

با این همه وضعیت موجود و تلاش رهبران طالبان برای دور ساختن مهر قومی از پیشانی حکومت شان، به‌معنی صدا درآمدن زنگ خطری بود که طالبان را بیدار و متوجه ساخت که اگر در فکر ترمیم نباشند، به‌زودی با درد سر بزرگ‌تری روبرو خواهند شد.
با آن‌که میمنه آرام شد و طالبان هم چنگ و دندان بیش‌تر نشان دادند، اما یک فاریابی می‌گوید که وضعیت به مانند «آتش زیر خاکستر» است و اگر یک جرقه‌ی دیگر رُخ دهد، شمال بار دیگر «دشت لیلی» و «جنرال ملک» را به یاد خواهد آورد.