زندگی در تبعید؛ دلیل آغاز موج اخراج پناه‌جویان افغانستان از ایران چیست؟

ایران حدود چهل سال می‌شود که میزبان مهاجران افغانستان است، میزبانی که با گذشت هر روز و هر سال به تعداد مهمانان‌اش افزوده می‌شود.

مهاجرانی‌که برای لقمه‌ی نان، از مسیر جاده مرگ «راه قاچاقی افغانستان-ایران» عبور می‌کنند؛ زندگی را به قمار می‌زنند و گاهی تنها و گاهی هم با خانواده راهی ایران می‌شوند. راهی‌که معلوم نیست به کجا پایان می‌یابد، اما اگر گیر پولیس ایران بیفتند سرنوشت مبهمی در پیش‌رو خواهند داشت.

فهیم بدخشی، باشنده‌‌ی ولایت بدخشان است که به تازه‌گی از راه قاچاق وارد ایران شده است. او می‌گوید که برای گذر از این مسیر باید با زنده‌گی قمار زد، چون معلوم نیست سرنوشت‌ات چه خواهد شد. زندگی‌ات در آن مسیر وابسته به گلوله‌های مرز‌بانان ایرانی، پاکستانی و رهزنان است.

بدخشی که پیش از سقوط نظام در دولت وظیفه اجرا کرده و پس از قدرت‌گیری طالبان مجبور شده افغانستان را به مقصد ایران ترک کند به آماج می‌گوید که از چند روز بدین‌سو، گرفتاری مهاجران افغانستان افزایش یافته و این  سخت‌گیری‌ها بی‌پیشینه بوده است. او گفت: «چند ماه می‌شود که با دنیایی از خسته‌گی و ناامیدی به ایران رسیده‌ام، جای که هیچ دوستی نداشتم، اما راهی غیر از این نیز برایم وجود نداشت. آرزوهای خود‌ و خانواده‌ام از هم پاشید، امروز در تهران کار ساختمانی می‌کنم، اما از ترس گرفتاری پولیس روز‌ها می‌شود حتا به دکان پیش کار‌گاه بیرون نمی‌ر‌وم؛ چندین تن از هم‌وطنان مان نیز با من کار می‌کنند. با نصف حقوق شهروندان ایرانی کار می‌کنیم، راحت هم نیستیم و از ترس اخراج هر لحظه نگرانیم که مبادا اخراج مان کنند و به افغانستان نزد طالبان بفرستند.»

اخراج پناه‌جویان افغانستان از ایران بی‌سابقه نیست، اما در چند روز گذشته این روند افزایش یافته است. ویدیوهای که در اختیار آماج نیز قرار گرفته است نشان می‌دهد که پولیس ایران مهاجران افغانستان را به موتر‌های باربری سوار کرده و قصد اخراج شان را از این کشور دارند.

فهیم که نیز به مانند سایر مهاجران به شکل غیرقانونی زنده‌گی می‌کند می‌گوید: «ما حتا هنگام این‌که برای دریافت حقوق خویش مراجعه می‌کنیم، نصف حقوق ما یا پرداخت نمی‌شود و یا این‌که می‌گویند همین‌قدر کافی‌ست. چون ما نمی‌توانیم از حقوق خویش دفاع کنیم و در صورت خبر شدن پولیس ایران، ما را رد مرز خواهند کرد.»

در همین حال، مختار وفایی، روزنامه‌نگار در رابطه به اخراج پناه‌جویان افغانستان از ایران می‌گوید که مشکل مهاجران افغانستان در ایران موضوع تازه نیست، بل‌که از چهل سال به‌ این‌طرف افغانستانی‌ها در ایران حضور دارند و گاه‌گاهی شورش‌های مبنی بر اخراج مهاجران به وجود می‌آید. به ویژه در پنج ماه گذشته که از زمان حکومت طالبان تا به‌حال، موج جدید‌ی از مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران آغاز شده و این موج در بیست سال گذشته بی‌سابقه بوده است. 

آقای‌ وفایی می‌افزاید: «ایران هم به دلیل بحران اقتصادی، بی‌کاری گسترده، افزایش قیمت‌های مواد خوراکی و انزوای جهانی آماده پذیرش مهاجران افغانستان با این کمیت نبوده به همین منظور مقام‌های دولت ایران از جامعه جهانی و سازمان ملل درخواست رسیده‌گی و حمایت مالی به مهاجران افغانستان کرده‌اند.»

مختار وفایی در پاسخ به سوال خبرنگار آماج مبنی بر این که آیا اخراج اخیر شهروندان افغانستان از ایران می‌تواند موضوع تنش‌های مرزی ‌و جنجال آب باشد؟ گفت که «چالش اخراج مهاجران افغانستان از ایران موضوع تازه و غیرقابل پیش‌بینی نبود، چون بار‌ها این اتفاق افتاده است و به همین دلیل فکر نمی‌کنم تنش‌های مرزی در این مسله دخیل باشد. چون این یک بحث دوام‌دار و عمومی است که دولت ایران برای جلوگیری از ورود بیش‌تر مهاجران افغانستان، یک تعداد را اخراج می‌کند و آن‌ها می‌دانند که کسانی‌که حتی اخراج می‌شوند دوباره بر ‌می‌گردند.»

به گفته‌ی او، چیزی‌که این بار متفاوت و نگران کننده است این است که بیش‌ترافرادی که ایران رفتند به دلیل مشکل‌های اقتصادی نه بل‌که به دلیل تهدیدات امنیتی رفته‌اند و اکثر شان نیروهای امنیتی حکومت پیشین افغانستان هستند که دست شان از رفتن به کشورهای اروپایی کوتاه بوده و به ایران پناه برده‌اند.

او می‌‌گوید: «اگر این افراد از ایران اخراج شوند زندگی شان به‌صورت واقعی و جدی در خطر است؛  نمونه‌های این را در ماه‌های گذشته در ولایت‌های مختلف داشتیم، مثلن در روستای در ولایت تخار یک پسر جوان که در گذشته عضو نیروهای خیزش‌های محلی بود بعد از رد مرز شدن از ایران توسط طالبان تیر باران شد. هم‌چنان در سمنگان چندی قبل مولوی نعیم با چند تن از افراداش کشته شدند، او یک سال قبل از گروه طالبان جدا شده بود و با دولت قبلی افغانستان هم‌کار بود که بعد از چندین بار تلاش موفق نشد به ایران برسد، توسط مرزبانان ایرانی اخراج و بعد توسط طالبان کشته شد. نمونه‌های دیگری نیز از بازداشت و ترور اتفاق افتاده که به‌دست رسانه‌ها نرسیده است.»

هرچند این روزنامه‌نگار افغانستان اخراج مهاجران را از ایران موضوع تازه و چالش‌های مرزی و تظاهرات مردم ایران برای بدست آوردن آب نمی‌داند، اما یک خبرنگار ایرانی که نخواست آماج از او به دلیل‌های امنیتی و شغلی نام ببرد، می‌گوید که پس از تظاهرات مردم سیستان و بلوچستان برای به‌دست‌آ‌وردن آب از افغانستان، ایران به‌دنبال فشار بر حکومت طالبان است تا از این‌ راه بتواند آب را برای مردم مرزنشین ایران انتقال بدهد.

روز جمعه، هشتم دلو، گروهی از مردم شهرهای زابل، زهک، هیرمند، نیمروز و هامون ولایت سیستان و بلوچستان ایران در اعتراض به آنچه تعلیق دریافت حق‌آبه هیرمند عنوان می‌کردند، در منطقه‌ی مرزی میلک گردهم‌آیی کردند. این تجمع پایان آرامی نداشت و با حمله به لاری‌های شهروندان افغانستان به هم‌راه بود. تجمع دیگری نیز برای دریافت حق‌آبه هیرمند در مقابل قنسولگری افغانستان در زاهدان برگزار شده بود که به گزارش رسانه‌های داخلی ایران شرکت‌کنندگان با در دست داشتن شعار‌هایی خواستار اقدامی برای دریافت حق‌آبه هیرمند شده بودند.

در عین‌حال، چندین شهروند افغانستان در ایران که با آماج صحبت کرده‌اند، تایید می‌کنند که پس از تظاهرات ایرانی‌های مرزنشین، پولیس این کشور شرایط کاری را برای شهروندان افغانستان سخت‌تر کرده است، زیرا دیگر نمی‌توانند به راحتی صحبت کنند و به محل کار بروند؛ چون ترس دارند تا شناسایی نشوند و پولیس آن‌ها اخراج نکند.

در کنار این، با آن‌که شهروندان افغانستان از برخورد نیک مردم ایران  تشکر می‌کنند، اما یک افسر پیشین وزارت داخله که از ترس جان به تهران مهاجر شده و در فروشگاهی کار نموده به آماج می‌گوید که مالک فروش‌گاه با وی برخورد زشت داشته و او را «افغانی کثافت» گفته و او هم نیز کار را رها کرده است.

با آن‌که رهبر ایران پس انقلاب اسلامی گفته بود که اسلام مرز ندارد و این سرآغازی بود برای ورود سیل‌آسای مهاجران افغانستان به این کشور، اما معلوم نیست که این «مهمانان ناخواسته» تا چه زمانی مهمان هم‌سایه خواهند بود.